"Een jong rechthoekig plein in
lenteblauw
in het midden het staafvormig gebouw".
Uit
het gedicht 'Wolkenkrabber' van Willem Frederik Hermans,
gepubliceerd in de bundel Horror Coeli (1946)
Tekening vermoedelijk
afkomstig van het bureau van J.F. Staal
met dank aan kleindochter Karin Staal
 Inleiding
De 40 meter hoge Wolkenkrabber, oftewel het
12-verdiepingenhuis zoals als het officieel heet, staat op een centrale plaats in het
door Berlage ontworpen Amsterdamse Plan Zuid. Dit woongebouw van 12 verdiepingen markeert
het einde van de Vrijheidslaan, waar links de Rooseveltlaan en rechts de Churchilllaan
beginnen. De wolkenkrabber vertoont kenmerken van zowel de Amsterdamse School als van het
functionalisme. De symmetrische toren heeft in het midden een lift en trappenhuis met aan
beide zijden een appartement. Gebruikte materialen zijn beton, gele baksteen, staal en
glas.
Wolkenkrabber in de steigers
gezien vanaf het Merwedeplein - 1931
©
Rechthebbende foto: Peter Lute en met diens
toestemming gepubliceerd
Luchtfoto uit 1995
De Wolkenkrabber vormt het hart van het stedenbouwkundig ontwerp van Berlage, het Plan
Zuid. Vanaf deze plek beginnen drie brede boulevards: de Churchilllaan, de Rooseveltlaan
en de Vrijheidslaan.
Op
26 februari 2007 was het op de kop af 75
jaar geleden dat de bewoners een nieuw fenomeen betrokken, de Wolkenkrabber aan het
Victorieplein in Amsterdam. lees verder >>
Trappenhuis
met dank aan kleindochter Karin Staal
Wolkenkrabber in Amsterdam in 1932
Fragment OVT 13 maart 2005 uur 1 (6 min.)
Architectuurhistoricus Jort den
Hollander over deze wolkenkrabber van architect J.F. Staal. Interview Michal Citroen.
 klik hier >>
NV Gewapend Betonbouw
De Kondor
In 1912 wordt de NV Gewapend-Betonbouw De Kondor opgericht en in
1937 herdoopt in de Aanneming-Maatschappij De Kondor NV. Deze
naamswijziging houdt verband met de toekomstvisie van dat
moment: het bedrijf wil bouw- en waterbouwkundige werken
voortaan zoveel mogelijk compleet aannemen en uitvoeren en zich
niet langer beperken tot beton- en gewapend betonconstructies.
In 1938 wordt een kantoor in Djakarta, Nederlands-Indië,
gevestigd. In 1970 fuseert De Kondor met het Ingenieursbureau
voor de Bouwnijverheid, het IBB, tot IBB Kondor. Al eerder, in
de jaren 40, is aannemingsbedrijf Ebbinge, oorspronkelijk
gevestigd in Enschede, onderdeel geworden van De Kondor NV. IBB
Kondor is overigens zelf een dochteronderneming van Bouw- en
vastgoedontwikkeling Regio West, welk bedrijf deel uitmaakt van
de Koninklijke Volker Wessels Stevin NV.Het archief van IBB
Kondor geeft aan de hand van vele projecten niet alleen inzicht
in de geschiedenis van het bedrijf, maar ook in de
ontwikkelingen in de betontechniek en de weerslag hiervan op de
civiele techniek en de architectuur.
met dank aan kleindochter Karin
Staal
Het archief maakt duidelijk dat het bedrijf aanvankelijk vooral
klussen als vloeren, kelders en funderingsplaten uitvoert. De
eerste grote opdracht is de vervaardiging van de gewapend
betonwerken voor het nieuwe stadion aan de Amstelveenseweg in
Amsterdam, naar ontwerp van architect Harry Elte (1912 - 1914).
Meestal liggen de opdrachten in de sfeer van de utiliteitsbouw,
wat zich laat verklaren door de opkomst van beton als
bouwmateriaal bij de grote uitbreidingen in de Nederlandse
industrie in de eerste decennia van de 20e eeuw. Opdrachtgevers
zijn bijvoorbeeld Hoogovens, Staatsmijnen, de overheid,
textielfabrikanten en banken. Architecten als Baanders, Oud,
Ouëndag en Staal maken voor hun vormgeving gebruik van de nieuwe
mogelijkheden die beton te bieden heeft, en werken voor hun
ontwerpen samen met De Kondor. Het woningbouwproject De
Wolkenkrabber (1932) van J.F. Staal aan het Victorieplein in
Amsterdam is hiervan een sprekend voorbeeld. Na de Tweede
Wereldoorlog gaat het in toenemende mate om grote werken en
specialistische opdrachten als zwavelzuurtanks. In 1949 levert
De Kondor het betonskelet voor het Groothandelsgebouw aan het
Stationsplein in Rotterdam en in 1965 realiseert het bedrijf de
bouw van de viaducten voor het nieuwe fenomeen metro in de
Maasstad. In 1968 realiseert De Kondor het gebouw voor de
Vuilverbranding van de Stadsreiniging in Amsterdam. Eén van de
laatste werken, die in het archief genoemd worden, betreft de
Kreekraksluizen in Rilland-Bath in 1971.
Bron: www.nai.nl
Kort filmpje uit 1932
Een 1 minuut durend filmpje van het Polygoon Hollandsch
Nieuws uit 1932 over de zojuist voltooide Wolkenkrabber. Klik hier >>
Voor het bekijken van deze filmpjes is RealPlayer vereist en een breedbandverbinding aanbevolen
Amsterdam oefent
Uit Het Vaderland van 22 oktober 1938
Bron: Historische
kranten in beeld
Voorbeeld van het Nieuwe Bouwen
De Wolkenkrabber, voorbeeld van het Nieuwe Bouwen, heeft
een architectuurstijl die zich afzette tegen de 'versierstijl' van de Amsterdamse School.
Moderne bouwmaterialen als gewapend beton, staal, grote glasvlakken en strak metselwerk,
alles in vrij neutrale tinten, werden gebruikt. De architect is Staal. Het standbeeld van
Berlage is vervaardigd door Hildo Krop en geplaatst 1966. Berlage kijkt uit over het
Victorieplein naar zijn enige, in de Rivierenbuurt gebouwde creatie: de Berlagebrug. Bij
de renovatie van de Wolkenkrabber zijn bij historisch kleurenonderzoek tien lagen verf
gevonden, zodat het oorspronkelijke kleurenschema vrij nauwkeurig kon worden vastgesteld,
tot volle tevredenheid van de bewoners waarvan enkele zich die kleuren nog konden
herinneren!
Jan Frederik Staal
(1879-1940) bron: www.wikipedia.nl
|
Staal vestigde zich in 1902, samen met Alexander Jacobus
Kropholler (1881-1973), als architect in het Nederlandse aannemersbedrijf van zijn vader:
Staal en Haalmeyer. Vanaf 1903 ontwierpen zij gebouwen, die in het begin ook door het
aannemersbedrijf van zijn vader werden gebouwd.
Enkele door Staal en Kropholler ontworpen gebouwen zijn de kantoren van de
levensverzekeringsmaatschappij "De Utrecht" in Amsterdam en Leeuwarden.
In 1910 werd de samenwerking tussen Staal en Kropholler verbroken en ging Jan Frederik
Staal zijn ontwerpen in de stijl van de Amsterdamse school uitvoeren. De villa's in het
Park Meerwijk te Bergen (1917-1918) waren zijn eerste gebouwen in deze stijl. Enkele
andere ontwerpen van Staal zijn: de Bloemenveiling te Aalsmeer, een 12-verdiepingen
tellend gebouw met de bijnaam 'Wolkenkrabber' te Amsterdam, het Nederlande paviljoen op de
Wereldtentoonstelling te Parijs, de Kas Bank aan de Nieuwezijds Voorburgwal te Amsterdam,
de Koopmansbeurs in Rotterdam en diverse woningen in de Amsterdamse Rivierenbuurt.
Korte tijd is de vervente socialist Jan Frederik Staal lid geweest van de Communistische
Partij. Ook is hij enkele jaren bestuurslid van het genootschap Architectura et Amicitiae
geweest. |
J.F.Staal
foto met dank aan zijn kleindochter Karin Staal
|
Jan Frederik Staal was getrouwd met architect Margaret
Kropholler (1891-1966). Zij zijn begraven op de Nieuwe Oosterbegraafplaats in Amsterdam.
begin bouw van de Wolkenkrabber in de zomer van 1930
halverwege de bouw
In 1931 werd de hoogbouw aan het Victorieplein
opgeleverd. Een 12-verdiepingen tellend gebouw dat in de volksmond al snel de bijnaam
'Wolkenkrabber' kreeg. Gebouwd op 896 heipalen.
De architectuur van deze plek achtte Berlage, de ontwerper van de plannen voor
Amsterdam-Zuid, van zeer groot belang. Het gebouw vormde dan ook een goede bekroning het
Plan-Zuid.
Unieke luchtfoto uit 1937
De Wolkenkrabber en omgeving - 1937
Vergroot deze foto
Deze foto is eigendom van ter beschikking gesteld door
Ger van Huizen.
Lees hier de toelichting op de foto >>
J.F.Staal
overleden
Het beeld van Berlage van Hildo Krop
Hildo Krop op 80 jarige leeftijd, bezig aan een beeld van Berlage - 19.02.1964
De Wolkenkrabber en het beeld van Berlage van Hildo Krop
Foto: Wilbert van Rossum
Literatuur zie ook: Plan Zuid in de Romankunst
"Het gebouw leek zonderling hoog. (...) Het had, met
z'n ijzeren balkonnetjes, met alle kachelpijpen die eruit staken, aan de muren en aan
elkaar bevestigd in een verwarring van ijzerdraden, ook iets weg van een enorm vergroot
onderdeel uit een radiotoestel; of een isolator van een fantastische Amerikaanse
hoogspanningsinstallatie.''
"Een jong rechthoekig plein in lenteblauw in het
midden het staafvormig gebouw".
(Uit
het gedicht 'Wolkenkrabber' van Willem Frederik
Hermans, gepubliceerd in de bundel Horror Coeli
- 1946)
" Toen hij haar [vader en dochter, PG] voor het eerst
Amsterdam liet zien en ze langs de wolkenkrabber kwamen waar juist dikke donkere rook
boven hing, had hij gezegd, dat dat nou de heksencentrale was. "
(Jan Wolkers - Turks Fruit)
" Zij waren het flatgebouw dicht genaderd; uit de
portiek stroomde het schelle, hotelachtige licht, dat de ingang tot acht etages, waarvan
de onderste twee aan een tandarts waren verhuurd, enigszins waardig was. "
(Simon Vestdijk - De
kellner en de levenden)
Tijdschrift De Wolkenkrabber
In 1971-1972 gaf Piet Schreuders het
literair-architectonisch
tijdschrift "De Wolkenkrabber" uit dat geïnspireerd is door de
eerste wolkenkrabber van Amsterdam op Victorieplein.
Wim Noordhoek maakte een serie van vier radio-verslagen waarvan
dit de eerste was (uitzenddatum 25 februari 1972, VPRO Vrijdag).
Geïllustreerd met foto's van Willem de Saint
Aulaire en anderen. Deze video vertoont een verkorte versie.
Foto's verleden en
2003
1932 t/m 1960
27 december 2003
Bovenstaande kleurenfoto's kwamen mede tot stand door de
vriendelijke medewerking van mevrouw en de heer Slijderink.
zie ook:
|
