Geschiedenis van
de tram in de Stadionbuurt
door Erik Swierstra,
januari 2010
In de Stadionbuurt, dat is de in de jaren twintig gebouwde buurt
tussen het Noorder en Zuider Amstelkanaal, rond Stadionplein en
Stadionweg, verschenen de eerste trams in 1928. De tramlijnen 6
en 23 werden op 12 juli 1928 vanaf het Haarlemmermeerstation via
de Amstelveenseweg verlengd naar de Stadionstraat, vlakbij het
toen nieuwe Olympisch Stadion. Tijdens de Olympische Spelen, die
in Amsterdam plaatsvonden van 28 juli tot 12 augustus 1928, kwam
de nieuwe tramverbinding goed van pas. Niet alleen de lijnen 6
en 23, maar ook diverse andere tramlijnen reden door naar het
Stadion als daar evenementen plaatsvonden. Voor een uitgebreider
overzicht zie het aparte artikel over het Stadionvervoer.
Stadiondrukte met lijn 6 op 11-6-1939. De 402 van lijn 6 trekt een
grote open bijwagen van de serie 601-618. Er achter staat een tramstel
van lijn 23. Let ook op de tram van lijn 24 die een beugelbordje “16”
voert dat beduidt dat de tram op lijn 16 rijdt. Bijwagen 934 maakt deel
uit van een tramstel van lijn 25 dat op lijn 6 is ingezet. In die tijd
bepaalde het beugelbordje de lijn waarop de tram rijdt.
Foto Haitsma †
De trambaan over de Amstelveenseweg liep dubbelsporig over de
rijbaan ten westen van de brede middenberm. De huidige situatie
waarbij aan weerszijden van de middenberm een enkelspoor voor
iedere richting ligt, dateert uit 1955. In de Stadionstraat
lagen aanvankelijk twee sporen, in de jaren vijftig waren er
gedurende enige jaren drie sporen (van 1955 tot 1962).
Lijn 24 aan zijn vroegere standplaats “Olympiaweg” in 1933. De
rangeermotorwagen die achter het tramstel te zien is heeft zojuist een
bijwagen naar de “aanhaakplaats” gebracht. In die tijd werden bijwagens
aan- en afgehaakt bij gebleken behoefte.
Fotograaf onbekend
Ruim een jaar na de Olympische Spelen verscheen per 17 oktober
1929 de tweede tramlijn bij het Stadionplein. De toen nieuw
ingestelde tramlijn 24 ging, komende vanaf het Centraal Station
via de Vijzelstraat en Ferdinand Bolstraat naar het Roelof
Hartplein, om vandaar af de nieuwe trambaan te gaan volgen via
de J.M. Coenenstraat, Beethovenstraat en Stadionweg naar het
eindpunt bij de Olympiaweg. Lijn 24 bereed hierbij de lus
Herculesstraat – Turnerstraat – Olympiaweg – Stadionweg.
Veel gegadigden voor de trams van de lijnen 6 en 23 op het
Stadionplein in de jaren dertig.
Collectie Ab van Donselaar
Over het Stadionplein was een enkelsporige verbinding naar de
een jaar eerder in gebruik genomen trambaan over de
Amstelveenseweg naar het Haarlemmermeerstation. Deze was van
belang voor de trams die van en naar de Remise Havenstraat
gingen.
Blauwe
wagens op lijn 24; de 437 met een open bijwagen op de Olympiaweg in
1937.
Fotograaf onbekend
Tussen 20 december 1932 en 9 oktober 1944 had lijn 24 nog een
versterkingsdienst met als aanduiding 24R, die alleen reed
tussen de Olympiaweg en het Rembrandtplein. Wegens
personeelsschaarste werden in 1942 enkele tramlijnen opgeheven.
Hiertoe behoorde ook lijn 6, die zijn laatste ritten maakte op
26 mei 1942.
Tramstellen van lijn 24 opgesteld op de Stadionweg in afwachting van
stadionvervoer, 1948.
Foto Brahn
Op 9 oktober 1944 kwam het gehele tramverkeer in Amsterdam
wegens brandstofschaarste stil te liggen. Na de bevrijding
gingen op 18 juni 1945 de eerste tramlijnen weer een beperkte
dienst rijden. Hiertoe behoorden ook lijn 24, die weer op zijn
oude route terugkeerde. De lijnen 6 en 23 keerden na de oorlog
niet meer als gewone tramlijn terug. Wel werden deze tramlijnen
nog geëxploiteerd tijdens evenementen in het Stadion. De laatste
keer dat dit gebeurde was op 4 mei 1958.
Lijn 24R met Union 142 naar het Rembrandt(s)plein in 1943.
Foto Brahn
Ter vervanging van de niet meer in de normale dienst
teruggekeerde lijnen 6 en 23 werd lijn 1 op 13 augustus 1948
verlengd over de Amstelveenseweg vanaf het kruispunt met de
Koninginneweg naar het Stadionplein. Lijn 2 nam nu de route naar
het Hoofddorpplein over, die tot dan toe door lijn 1 was
bereden.
In 1955 zijn
het nog louter tweeassers in de Stadionstraat wat de klok slaat tijdens
de stadionzondag van 13 maart. De lijnen 1, 6, 16 en 23 zorgen voor aan-
en afvoer van voetbalpubliek.
Collectie Cor van Mechelen
In 1949 kwam er een extra lus aan de noordkant van het
Stadionplein te liggen tussen de Amstelveenseweg en de
Olympiaweg. Als er voor de stadiondrukte veel extra trams voor
lijn 24 opgesteld werden dan konden deze hier een plaats vinden.
Deze lus is tot 1975 berijdbaar gebleven.
Gelede
proefwagen 551 bezorgt lijn 24 de primeur van de dubbelgelede tram,
Olympiaweg, 21-9-1958
Foto: Cor Fijma
Op 17 oktober 1971 werd lijn 1 in het kader van de eerste fase
van het plan ‘Lijnen voor Morgen’ vanaf het einde van de
Overtoom verlegd / verlengd via het Surinameplein naar Osdorp.
Het traject over de Amstelveenseweg verloor zijn tramverbinding,
behalve het stuk tussen Haarlemmermeerstation en Stadionplein,
hierover ging nu lijn 16 rijden, die vanaf het oude eindpunt
Haarlemmermeerstation werd verlengd.
Lijn
16 met het tramstel 450+769 in de Stadionstraat op 4 mei 1958.
Foto Cees Pot
Op 16 oktober 1977 werden tegelijk met de opening van het eerste
gedeelte van de Amsterdamse metro ook twee nieuwe tramlijnen (6
en 12) ingesteld. Lijn 6 ging een groot deel van de vooroorlogse
route berijden. Vanaf het Stadionplein via de Amstelveenseweg
naar de Overtoom en verder via de Weteringschans naar de
Plantage.
Een extra tramstel (463+766) neemt passagiers op op de thans verdwenen
“stadionlus” op het Stadionplein. Draaikoersborden voor lijn 24 waren
toen niet beschikbaar zoals het lege draairaam laat zien, 23-9-1962
Foto: Cor Fijma
In 1978 werd het Station Zuid in gebruik genomen voor de
spoorverbinding naar Schiphol. Om dit station per tram
bereikbaar te maken werd vanaf de kruising Beethovenstraat /
Stadionweg een aftakking van lijn 24 aangelegd over het
verlengde van de Beethovenstraat en verder via de Strawinskilaan
tot aan het Zuidplein, waar een lus voor de tram werd aangelegd,
met daarbinnen bushaltes.
Lijn 6 de derde met de grijze gelede wagen 607, gesecondeerd door de
761 van lijn 16, Stadionstraat, 7-2-1978. Inmiddels zijn de sporen
aldaar verdwenen en behoren de afgebeelde trams ook tot het verleden.
Foto Duco Fijma
Per 20 december 1978, gelijk met de opening van het station,
werd een nieuwe tramlijn 5 ingesteld die Station Zuid ging
verbinden met het Centraal Station, vanaf de Beethovenstraat via
de route van lijn 24. Vanaf 20 september 1982 was lijn 5 niet
meer een soort parallellijn van lijn 24, toen deze vanaf het
Roelof Hartplein voortaan via de Van Baerlestraat en
Leidsestraat naar het Centraal Station ging rijden.
Drieasser 925+994 als uitrukkende spitsuurdienst op het Stadionplein,
28-3-1978
Foto: Cor Fijma
In 1990 kwam de tramverbinding van Station Zuid naar
Buitenveldert en Amstelveen gereed. Behalve de nieuwe
sneltramlijn 51 die vanaf het Centraal Station via de metrobaan
naar Station Zuid en Amstelveen ging rijden, werd lijn 5 vanaf
Station Zuid verlengd. De trambaan via de Strawinskilaan naar
het Zuidplein kwam te vervallen en lijn 5 ging vanaf de
Beethovenstraat tussen de viaducten van de metro met een eigen
helling naar boven waar aparte tramhaltes waren tussen de
metrosporen in. Ten westen daarvan lagen de verbindingswissels
met de sneltramlijn en via de tunnel onder de zuidelijke rijbaan
van de Ringweg werd de Buitenveldertselaan bereikt. Via de
Beneluxbaan, tot aan de Oranjebaan gingen de lijnen 5 en 51 de
route gezamenlijk berijden. Voor de verschillende
materieelsoorten werden alle haltes dubbel uitgevoerd, met een
hoog en een laag perrongedeelte. Het spoor vanaf de Beneluxbaan
via de Handelsweg naar het eindpunt Amstelveen Binnenhof was
weer als trambaan in groefspoor uitgevoerd. Hier was een
kopeindpunt aangelegd, met twee sporen. Zeven jaar later werd
een derde opstelspoor toegevoegd, dit kwam in gebruik per 15
december 1997.
De verlenging naar Buitenveldert kwam 25 jaar later tot stand
dan volgens de eerste plannen de bedoeling was. Al in 1965 was
er een plan om vanaf de Stadionweg een tramlijn via de
Buitenveldertselaan aan te leggen. Hiervoor werden al 17
dubbelgelede trams bij Werkspoor besteld, deze kwamen als
653-669 in dienst, maar nooit op de tramlijn naar Buitenveldert.
Hiervoor werden de tweerichtingtrams 901-920 bij BN te Brugge
besteld, die in 1989/’90 werden afgeleverd.
Op 11 september 1983 is
het tijd om zeventig jaar lijn 16 te vieren. Museumtramstel 896+961
naast een tram van lijn 6 in de Stadionstraat.
Foto: Cor Fijma
In 1996 werd het Olympisch Stadion voor voetbalwedstrijden
vervangen door de Amsterdam ArenA. Het stadionvervoer kwam te
vervallen. De laatste keer was op 3 april 1996. Toen het Stadion
na restauratie in 2000 weer in gebruik kwam voor onder andere
atletiekwedstrijden was er geen sprake meer van extra
stadionvervoer per tram.
De volgende uitbreiding vanaf de Stadionweg betrof de verlenging
via het Stadionplein en Amstelveenseweg naar de De Boelelaan en
Gustav Mahlerlaan. In 1993 was er een plan voor deze verlenging
om zo de Vrije Universiteit en het Ziekenhuis per tram
bereikbaar te maken, maar wegens de te hoge exploitatiekosten
ging dit toen niet door. Tien jaar later kwam het er alsnog van,
en werd deze trambaan aangelegd.
Per 7 november 2003 werd lijn 16 verlengd naar het VU Medisch
Centrum. De sporen op het Stadionplein werden herlegd en vanaf
de Stadionweg komend rechtdoor gelegd. De knik hier verdween. Op
de splitsing Stadionweg / Amstelveenseweg kwam een T-kruising.
De sporen van de stadionlus van lijn 24 werden opgebroken. Ook
de keerlus door de Stadionstraat werd na 75 jaar buiten dienst
gesteld en opgebroken.
Lijn 24 met “hangbuik” 824 in de afleveringskleuren, Minervaplein,
29-4-1991
Foto: Cor Fijma
Een jaar later ging ook lijn 6 doorrijden naar de De Boelelaan
na een afwezigheid van twee jaar op de Amstelveensweg. Tussen 15
december 2002 en 12 december 2004 verdween lijn 6 vanaf het
traject Stadionplein – Amstelveenseweg – Overtoom – Leidseplein,
toen deze werd omgelegd via de Rozengracht naar het Centraal
Station. Op 12 december 2004 keerde lijn 6 terug op de oude
route via de Amstelveenseweg en ging via de route van lijn 16
doorrijden naar de Boelelaan. Per 28 mei 2006 werd lijn 6 echter
opgeheven.
De laatste loodjes van
lijn 16 met de 823 op het kringspoor Stadionplein/Amstelveenseweg, nieuwe sporensituatie in aanleg,
4-10-2003.
Foto: Cor Fijma
Een half jaar later, op 10 december 2006, werd lijn 24 verlengd
vanaf het Stadionplein naar de VU. Hiermee werd ook de lus via
de Olympiaweg na 77 jaar verlaten, maar dit spoor bleef wel
liggen. Hierdoor hebben de lijnen 16 en 24 nu het dezelfde
eindpunt aan de Gustav Mahlerlaan. Nu de lijnen 16 en 24 beide
doorrijden naar de VU zijn zij in feite een dubbellijn Centraal
Station – De Boelelaan geworden, alleen tussen het Museumplein
en Stadionplein hebben zij verschillende routes (via De
Lairessestraat – Amstelveenseweg, respectievelijk via
Beethovenstraat – Stadionweg).
Als gevolg van de bouwwerkzaamheden voor de toekomstige
Noord-Zuidmetrolijn moest lijn 5 verdwijnen van zijn baan tussen
de metrosporen op station Zuid. Daarom werd een nieuwe trambaan
gelegd over de Strawinskilaan op de plek waar deze 18 jaar
eerder werd verlaten. Nu echter werd de gehele Strawinskylaan
gevolgd en liepen de sporen verder via de Parnassusweg naar de
Buitenveldertselaan. Iets ten zuiden van de viaducten van de
Ringweg werd een nieuwe aansluiting gemaakt op sneltram 51 naar
Amstelveen. Om met het tweerichtingmaterieel van lijn 5 te
kunnen keren werd halverwege de Strawinskilaan, ter hoogte van
het Zuidplein een overloopwissel gelegd. De inkorting tot hier
vond plaats per 1 mei 2008 en vanaf 11 mei 2008 kon lijn 5 de
gehele nieuwe route berijden en zo ook weer verder richting
Buitenveldert en Amstelveen.
Erik Swierstra, januari 2010.
|