Zorgvlied in oktober . . . .

Terug naar de vorige pagina <<


. . . . het moment waarop het einde overgaat in het begin

Lees ook "OP ZORGVLIED IS IEDEREEN GELIJK"  door Elisabeth van de Grift >>
Lees ook "EEN ANONIEM PLASTIEK OP ZORGVLIED" >>
Lees ook "140 JAAR ZORGVLIED" >>
door ZieZoZuid

Zorgvlied is een bekende begraafplaats aan de rivier de Amstel. En is een geliefde begraafplaats voor veel bekende Nederlanders. Bij deze historische begraafplaats kan en mag veel als het gaat om de begrafenis, de plechtigheid en het grafmonument. Tussen de vele monumentale bomen staan en liggen langs de paden dan ook veel bijzondere grafmonumenten.


"zorgvlied"
Bron: Slagboom en Peeters - luchtfotografie

Op Zorgvlied liggen meer dan 120 bekende Nederlanders begraven, met name de theaterwereld is goed vertegenwoordigd. Louis Bouwmeester, Fien de la Mar en Frans Halsema zijn enkele van hen. Daarnaast hebben er ook een aantal schrijvers op Zorgvlied hun laatste rustplaats gevonden: Herman Heijermans, Arthur van Schendel, Renate Rubinstein en Annie M.G. Schmidt. Voorts: Louis Bouwmeester, Gerard den Brabander, Dr. J.J. Buskes, Oskar Carré, Manfred Langer, Louis Chrispijn.

Lijst met bekende Nederlanders
(PDF Reader vereist, zie downloadpagina)


ZORGVLIED

ZORGVLIED

Kon toen de slaap nooit vatten
in de zomer. Te veel licht. Te veel
muziek beneden in de tuinen.

Van wat daarachter lag te rusten
voornamelijk vermoeden, vertaald
in ijzeren ledikantjes met
bemoste lakens. Altijd koel.

Nu is het donker, hoor je alleen
het dwarrelen van blad - en toch
de slaap niet kunnen vatten?

Wat moet het heerlijk zijn je na
de val van verf en roest één keer
nog in te laten stoppen!

Je nog eens om te draaien en dan
de allerzwartste Amstel over.


Paul Gellings

 

ZORGVLIED IN OKTOBER  
teksten: Paul Gellings - foto's Jos Wiersema

Als kind vroeg ik me vaak af wat zich daar kon bevinden, in dat geheimzinnige, donkere domein achter de bomen aan de overzijde van de Boerenwetering. Het ‘land’ was in die jaren nog onbebouwd, en vanuit de Stichtstraat keek je zo uit op de Dijk en op Zorgvlied. Soms dacht ik dat de wereld ophield achter dat boomgordijn, soms dat daar dingen waren die je maar beter niet kon zien.

In 1964 verhuisden we, en werd Zorgvlied een van de vele plekken die ik pas later zou verkennen in Amsterdam-Zuid. Want deze begraafplaats is onverbrekelijk verbonden met Zuid, al schijnt zij administratief bij Amstelveen te horen. Een vreemde situatie, zo’n enclave in Amsterdam, terwijl de stadsgrens feitelijk pas gevormd wordt door de Kalfjeslaan. Nee, Zorgvlied ís Zuid!

Inmiddels heb ik er aardig wat over geschreven. Bovenstaand gedicht dateert uit 1994 en maakt deel uit van de cyclus Zuidelijke Wandelweg (in mijn bundel Antiek fluweel), die rustig beschouwd mag worden als een voorstudie voor mijn gelijknamige roman waarin Zorgvlied ook een paar keer wordt genoemd. In Zomer in Zuid het (nog te verschijnen) vervolg op Zuidelijke Wandelweg, loopt de verteller zelfs op een snikhete ochtend over de begraafplaats te dwalen, op zoek naar de graven van zijn jeugdvriend Leonard en diens ouders.

foto: Jos Wiersema
De Amstel en met Zorgvlied

7 oktober 2005.
Een zeldzaam zachte vrijdagmiddag, heiig licht boven de Amstel. Voor ZW-master Jos Wiersema en schrijver dezes een perfect moment om Zorgvlied eens te bezoeken. We worden niet teleurgesteld. Het oude hart is het mooiste, met zijn boogvormige laantjes en monumentale tombes, omgeven door zwartgeroeste hekken of ligusterhagen, soms verzakt en overwoekerd door onkruid; een enkele steen achterover in brandnetels, sommige zerken door vorst en regen in stukken gebroken.

Je hebt hier niet wat je op het Parijse kerkhof Père Lachaise ziet: hele straten bestaande uit grafkapellen waarvan een aantal lijkt op kleine kathedralen. Maar Zorgvlied doet er niet voor onder, met een familiegraf in de vorm van een kleurig prieel waar een marmeren engel doorheen zweeft - of een ander familiegraf, dat als een dorpskerkje in de herfstmiddag verrijst. Voor de rest is het een idyllisch en troostrijk park, waarop je niet gauw uitgekeken raakt.

Tussen de bomen door zien we de Boerenwetering en de Zuidelijke Wandelweg, met de kademuur aan het einde van de Stichtstraat, waarop we langgeleden onze schaatsen onderbonden en waar ik een keer door het ijs ben gezakt. Het water, realiseer ik me, geeft prachtig de overgang aan van onze wereld naar het schimmenrijk, waar wij op dit moment, genietend van af en toe een goudomrand doorkijkje, onbekommerd doorheen wandelen.

Er zijn paden waar je tot je enkels wegzakt in een tapijt van herfstblad, waaruit een kruidige oktobergeur opstijgt. Die paden voeren ons langs kinderveldjes (waarbij we allebei even moeten slikken) naar een recenter gedeelte, waar ook het onlangs gedolven graf van Joop Doderer ligt, voorlopig nog een bloemenzee met linten – de laatste rustplaats van Swiebertje, zeg maar. Daarna lopen we weer terug naar het oude gedeelte, richting Amstel, en komen al kuierend nog langs een droomachtige Japanse vijver, met een zegenend boeddhabeeld en een deftig voor de camera poserende reiger.

Wat Zorgvlied onverwisselbaar maakt, is natuurlijk de alomtegenwoordige architectuur van de Amsterdamse School. Daarnaast zijn er de indrukwekkende contrasten van schaduw en licht - vooral van schaduw: het licht is vanmiddag wat discreter, gefilterd als het over de paden en de graven strijkt. Samenvattend: Zorgvlied is een wandeling meer dan waard, vooral in oktober.

Paul Gellings

 

FOTOREPORTAGE VAN 7 OKTOBER 2005 

foto: Jos Wiersema

- ingang van Zorgvlied met ontvangstgebouw -

foto: Jos Wiersema

- indrukwekkende contrasten van schaduw en licht -

foto: Jos Wiersema

- gefilterd licht dat over de paden en de graven strijkt -

foto: Jos Wiersema

- herfstkleur en herfstgeur -

foto: Jos Wiersema

- statige oprijlaan in goede symmetrie -

foto: Jos Wiersema

- een goudomrand doorkijkje -

foto: Jos Wiersema

- de laatste rustplaats van Annie M.G. Schmidt -

foto: Jos Wiersema

- soms verzakt en overwoekerd door onkruid -

foto: Jos Wiersema

- een bloemenzee met linten, de laatste rustplaats van Swiebertje -

foto: Jos Wiersema

- de tempel van de rijke plantagehouder Dorrepaal  -

foto: Jos Wiersema

- indrukwekkende contrasten van schaduw en licht -

foto: Jos Wiersema

- Boerenwetering en Zuidelijke Wandelweg -

foto: Jos Wiersema

- paden waar je tot je enkels wegzakt in een tapijt van herfstblad -

foto: Jos Wiersema

- paden voeren ons langs kinderveldjes -

foto: Jos Wiersema

- Japanse vijver, met een zegenend boeddhabeeld -

foto: Jos Wiersema

- sommige zerken door vorst en regen in stukken gebroken -

foto: Jos Wiersema

- de kunstwerken van vele bruggen in Zuid zijn het werk van Hildo Krop -

foto: Jos Wiersema

- monumentale tombes, omgeven door zwartgeroeste hekken -

foto: Jos Wiersema

- mausoleum van de familie Oscar Carré -

foto: Jos Wiersema

- het praalgraf van Johanna Elisabeth Sophia Knoll -

- Zorgvlied, Amsteldijk 273, Amsterdam. Tel. 020-6445236. Openingstijden: maandag-vrijdag 08.15-16.45 uur, zaterdag en zondag 10-16.45 uur -


Omhoog  Op Zorgvlied is iedereen gelijk

Wat hebben Greet Hofmans, Manfred Langer, de moeder van André Hazes en Herman Brood met elkaar gemeen? Allemaal liggen ze begraven op Zorgvlied. De Amstelveense begraafplaats op Amsterdams grondgebied behoort tot één van de bekendsten van ons land. Het is niet alleen de laatste rustplaats voor veel Amstelveners, maar ook voor Amsterdammers.

Een laagje mist hult het centrale gebouw op de begraafplaats langs de Amstel in een mysterieus waas. Er gaat een rustgevende werking vanuit. ,,Eigenlijk zou je hier ’s ochtends vroeg moeten komen. Als ik dan over het terrein loop en het licht valt op een bepaalde manier door de bomen, voel ik me soms net Alice in Wonderland,” zegt Arpad Nesvadba, beheerder van Zorgvlied. Hij loopt het gebouw uit naar één van de elektrische wagentjes. Deze worden door het personeel gebruikt om zich snel over het 16 hectare grote terrein te verplaatsen.

De begraafplaats lag ruim honderd jaar geleden binnen de grenzen van de toenmalige gemeente Nieuwer-Amstel (de voorloper van gemeente Amstelveen). In 1895 annexeerde Amsterdam grote delen van de het grondgebied van Nieuwer-Amstel en daardoor kwam ook de Amstelveense begraafplaats binnen de gemeentegrenzen van Amsterdam terecht.
De naam ‘Zorgvlied’ is een verwijzing naar het verleden. ,,Toen deze buitenplaats in 1870 werd gekocht om er een begraafplaats van te maken heette het ‘Buiten Zorgvliet’. ,,Bij wijze van een kleine woordspeling hebben ze het Zorgvlied met een ‘d’ genoemd. Zorgen vlieden hier weg.“
Het huidige motto van Zorgvlied: ‘een oase voor de ziel’ sluit hier nog steeds naadloos op aan. ,,Mensen interpreteren dit vaak nog verkeerd. Het gaat bij ons om de rust voor de nabestaanden.“ Ondertussen start Nesvadba het wagentje en rijdt een stukje het terrein op. ,,Wij zorgen hier voor een plek waar nabestaanden zich af kunnen zonderen om na te denken. Een plekje om even weg te kunnen vluchten. Dat doen veel mensen hier,“ vertelt de beheerder.
Nesvadba stopt even bij een mausoleum. Er staat een groot wit beeld in van een gevleugelde engel bovenop een donkere grafsteen. Het is een indrukwekkend gezicht. ,,Dit is het graf van Dorrepaal. Het staat hier al sinds de beginperiode van Zorgvlied. Het is één van de graven die de gemeente op de monumentenlijst wil plaatsen.”
Hij trapt het gaspedaal van het wagentje weer in. ,,Soms hoor ik mensen zeggen: ,,Oh, daar ligt een crimineel begraven of een bekende Nederlander. Dat maakt voor ons niets uit. Hier zijn het allemaal gewoon mensen. Iedereen is gelijk. Dit is de plek van de relativiteit, hier komt uiteindelijk iedereen terecht.”
Ondertussen passeert het wagentje de graven van Greet Hofmans, dominee Buskes en Louis Bouwmeester, mensen die ieder hun eigen plekje hebben in de Nederlandse geschiedenis.
Of het spookt op Zorgvlied? ,,Nee, dat niet,” zegt Nesvadba. ,,Er zijn wel mensen die denken dat er bepaalde vibraties zijn hier. Ik heb het gevoel dat er hier rust heerst. Het is heel vredig. Ik ben zelf geïnteresseerd in het hogere, maar dat is dan weer een gevoelskwestie. Als beheerder kom je hier op ongebruikelijke tijdstippen. Ook ’s nachts als het aardedonker is. Maar ook dan gebeuren er geen rare dingen.” Geen onverklaarbare verschijnselen dus op Zorgvlied.
,,Kijk,” zegt hij en met een lichte schok komt het karretje tot stilstand. ,,Dit is De Parel.” De Parel is één van de 25 sfeerwijken die de begraafplaats rijk is. ,,Vanwege de grote diversiteit aan graven heeft iedere wijk regels om ervoor te zorgen dat de daarbij horende sfeer gehandhaafd blijft.”
Het middelpunt van De Parel is een grote rechthoekige vijver met aan het uiteinde een groot stenen beeld van een staande boeddha op een lotusblad. De grond eromheen staat vol met buxusstruiken in een vorm die doet denken aan een doolhof. ,,Alles is mogelijk hier. Maar het is geen allegaartje. Het blijft door ons geregisseerd.“
,,Voor ons is niets apart. Juist omdat alles kan, kijken we nergens van op. Zolang het binnen de kaders blijft die wij stellen. Wil iemand rechtop staand begraven worden? Als het volgens de regels gebeurt dan kan dat.“ Het graf van Peter Gielen, voormalig eigenaar van discotheek The Roxy, laat zien dat veel mogelijk is. Bovenop het graf staat een gigantische donkerpaarse cocon. ,,Als je hem openmaakt kan er iemand inzitten om te mediteren,“ legt Nesvadba uit.
Hij vervolgt zijn weg en stopt een stukje voorbij De Parel. ,,Hier liggen veel kindjes begraven.” Het verdriet van de nabestaanden is bijna voelbaar op deze plek. In het midden staan plantjes in de vorm van een gigantisch hart. ,,Die worden later vuurrood.” Schuin tegenover het hart staat een monument voor prematuur geboren kinderen. Het is een heuvel met plantjes waar een glazen kunstwerk op staat, dat het leven voorstelt. ‘Fonkel, Fonkel, kleine ster, je bent dichtbij maar ook zo ver’ staat op een bord op de heuvel. ,,Tussen de plantjes liggen grote stenen waar kokers onder zitten. Hier kan de as van overleden kinderen ingedaan worden. Zo hebben de ouders nog een plekje om naar toe te gaan,” vertelt Nesvadba.
Op weg naar sfeerwijk Paradiso vertelt de beheerder dat het één keer per jaar Lichtjesnacht is. ,,Omdat we een algemene begraafplaats zijn, vieren we geen Kerst. Maar we willen toch zorgen voor een moment van verbondenheid. Daarom is het bij ons op de avond voor Kerst Lichtjesnacht. Voordat alle feestelijkheden beginnen kan je dan nog even naar je geliefde toe. „Op die avond is de begraafplaats tot acht uur ’s avonds bezaaid met lichtjes. Op de graven kunnen mensen kaarsen zetten en een boodschap achterlaten.”
Voor de twee heggen die toegang verlenen tot de graven in Paradiso staan toepasselijk twee palmbomen. ,,Paradiso is een speciale wijk. Alles is hier volkomen vrij.” Het toeval wil dat Herman Brood de eerste was met een graf in Paradiso. Op zijn plek prijkt een manshoge engel in een gewaad. Een stukje verder staat een grote zwarte grafsteen in de vorm van een blok waar een mannengezicht in is gegraveerd. Bovenop zit een levensgrote gorilla met een kleintje in zijn arm. ,,Beheerders van andere begraafplaatsen staan soms echt versteld van wat hier allemaal kan,“ vertelt Nesvadba trots.

Op weg naar De Gebroken Kolom stopt hij bij een onopvallend graf dat volgegroeid is met klimop. Als je goed kijkt, zie je dat er een beeld in de vorm van een hand tussen de blaadjes uitsteekt. ‘Een speelse groet voor wie nog moet’ staat er op de grafsteen. ,,Toen ik dit voor het eerst zag dacht ik dat het een grapje was,“ vertelt Nesvadba. ,,Bezoekers van de begraafplaats vertelden mij dat ze hun kinderen altijd leerden: ‘Als je je ouders slaat, groeit je hand boven het graf´’ Toen ze dit zagen wisten ze niet wat ze ervan moesten denken.“ De hand is daarom in een andere positie neergezet waardoor deze neutraler overkomt.
Weer richting het centrale gebouw, rijdt Nesvadba langs een grote witte Griekse zuil. De bovenkant van de zuil ligt, afgebroken zo lijkt het, op de grond naast het onderste gedeelte. ,,Dit is de Gebroken Kolom. Het is een teken dat staat voor de dood. Maar hiermee eren we ook alle Nederlandse schrijvers en dichters die overleden zijn.”
Op de kleine marmeren plaatjes voor de kolom zijn onder andere de namen Herman Brood en Annie M.G. Schmidt terug te vinden. ,,We hebben al een aantal keer mensen aan de balie gehad die kwamen melden dat de pilaar gebroken was,” vertelt hij met een glimlach op zijn gezicht. Het wagentje parkeert hij ondertussen voor het centrale gebouw. ,,Er wordt hier gelukkig ook genoeg gelachen.”

Elisabeth van de Grift

Bron: Amstelveens Weekblad en geplaatst met toestemming van de redactie.

Onze dank gaat uit naar Elisabeth van de Grift voor haar vriendelijke medewerking en toezending van dit stuk. (red.)


Omhoog  Een anoniem plastiek op Zorgvlied

Op de begraafplaats Zorgvlied, ergens vooraan langs een van de lanen in het gedeelte tussen het kantoorgebouwtje en de oprijlaan naar de aula, staat een aardig plastiekje, zonder titel en zonder vermelding van de maker. Wie heeft dit beeldje ontworpen en hoe komt het daar? De ontwerpster is Frieda Grossmann. Het kleine sculptuur sierde haar graf en was door haar ook speciaal voor dit doel ontworpen. Dit graf, dat al enige jaren geleden is opgeruimd, bevond zich in de directe omgeving van waar nu het beeldje staat. De beheerder van Zorgvlied vond -terecht!- het beeldje kennelijk zo bijzonder dat het voor altijd (?) een plekje op de begraafplaats heeft gekregen.


'een aardig plastiekje, zonder titel en zonder vermelding van de maker'

Wie was deze Frieda Grossmann? Hoewel zij zeer regelmatig bij ons over de vloer kwam en wij bij haar -zij woonde naast ons!-, weet ik toch niet zo heel veel van haar. Zij werd geboren op 31 oktober 1909 en overleed op 6 maart 1973. Zij woonde net als wij in de Jekerstraat op nummer 100 huis; wij woonden op 98 twee hoog. Naar verluidt is zij gedurende de oorlogsjaren vanuit Terschelling in de Jekerstraat komen wonen (met haar ouders en haar zuster?). Als ik mij de verhalen van mijn vader (P.W. van Rossum) goed herinner, bezorgde zij tijdens de oorlogsjaren illegale krantjes.
Frieda is altijd ongehuwd gebleven, werkte op een verzekeringskantoor, speelde dwarsfluit, hield van declameren en was gek op tuinieren. Dit laatste deed zij op haar geheel eigen wijze in de stadstuin achter haar benedenwoning. Deze tuin was een indrukwekkende wildernis, tot grote ergernis van haar naaste buurman (de heer Mellink), wiens tuin juist een toonbeeld was van strak ontwerp en zorgvuldig en precies onderhoud. Het respect dat Frieda had voor alles wat leefde en groeide, verhinderde haar wat voor “onkruid” dan ook weg te wieden. Zoals een nichtje van Frieda tijdens de overlijdensplechtigheid memoreerde: Frieda was haar tijd ver vooruit waar het ging om biologisch tuinieren.

Opmerkelijk was dat Frieda (voluit: Johanna Frederika) zich liet aanspreken met “juffrouw Grossmann”, zelfs in de jaren ‘50 en ‘60 toch al een anachronisme. Zij had een witte kat met een zwart vlekje op haar kop; deze heette dan ook Pietepet. Een van de nazaten van deze kat is nog bij ons terechtgekomen.
Frieda overleed na een langdurig ziekbed aan kanker. Omdat zij zich er op een zeker moment van bewust was dat haar einde begon te naderen, was ze in de gelegenheid zelf alle voorbereidingen voor haar uitvaart te treffen. Zo ook het ontwerpen van het plastiek dat haar graf moest sieren. Het van klei geboetseerde ontwerp staat nog altijd bij mij thuis op de vensterbank!

Als iemand nog iets over haar weet te herinneren, zou ik dat graag horen.

Jaap van Rossum
javaros@hetnet.nl

Lees ook: Fragment uit het oorlogsdagboek Bungalowavonturen/Het Grote Onweer door P.W. van Rossum (1910-1982)


Omhoog  140 JAAR ZORGVLIED

Tekst en bron: Mo Vollebregt - ZieZoZuid

Zorgvlied bestond maandag, 1 november 2010, 140 jaar en naast een feestje werd daarom vandaag ook nog het boek 'wandelen over Zorgvlied' gepresenteerd. Het boek beschrijft de geschiedenis van Zorgvlied maar ook welke bekende nederlanders er allemaal begraven liggen. Met het boek in de hand kunt u wandelingen van maar liefst 2 uur over het kerkhof maken.

De aulu werd vandaag gebruikt voor de boekpresentatie waar zo'n 100 mensen op af waren gekomen. Wellicht wat vreemd voor velen die in dezelfde aulu hebben gezeten om hun dierbaren weg te brengen. Het roept toch herrinneringen op. Nog vreemder als je zelf al weet dat jij ooit in deze aulu in een kist zult liggen.

Zorgvlied had speciaal voor het 140 jarig bestaan een animatie laten maken die de toeschouwers te zien kregen. Een moderne animatie met de hele tijdslijn van Zorgvlied, inclusief alle belangrijke zaken die in die 140 jaar in de wereld gebeurden. Van Roosevelt via de landing op de maan tot aan de intrede van internet, het zat er allemaal in (bekijk de video). De meeste bezoekers vonden de animatie okay, een enkeling vond het ongepast voor een begraafplaats. Oordeelt u zelf en bekijk de animatie (13min.).


Links naar Zorgvlied:

Omhoog

Wilt u reageren op de inhoud van deze pagina? tekent u dan ons gastenboek even >>

Terug naar de vorige pagina <<