" 50 jaar Kunst en Bouwkunst in de
Amsterdamse Rivierenbuurt "
(**) De brede boulevards bewaren
hun geheimen
achter hoge gevels vol met inktzwart glas
even zorgvuldig als de straten en de pleinen
waar alles net zo duister is gebleven als het was. (**)
Wilt u de wandeling uitprinten? klik dan hier (PDF)
interactieve routekaart; klik op punten op de kaart of de logootjes voor meer info
PRINT GEDETAILLEERDE ROUTEKAART
Beleidsmedewerker Welstand en
Monumenten én architectuurliefhebber Gijs Vorstman van het stadsdeel ZuiderAmstel stelde
een wandeling door de Rivierenbuurt samen.
Op 27 december 2004 liepen Paul Gellings en Jos Wiersema deze facinerende wandeling
en hebben daarbij de foto's gemaakt. |
Start: brug nr. 401 Amstelkanaal/Rijnstraat, aan het begin van de
Rijnstraat, ter hoogte van huisnummers 1 en 2. We zien hier symmetrische hoeken
met ronde torens op de hoeken van de Rijnstaat en de Amstelkade (arch. Rutgers, 1923); zij
vormen één van de 'poorten' naar de Rivierenbuurt. |
|
Het gedeelte van de
Rijnstraat tot de Vrijheidslaan heeft tegenoverliggende gevelwanden van dezelfde
architecten! (Rutgers, Greiner en Boterenbrood).
|
|
Zuidwaarts
lopend langs de even zijde stoppen we bij de hoek van de IJselstraat en kijken even
omhoog. U ziet hier hoog in de gevels ingemetselde baksteenornamenten (arch. Boterenbrood 1922). |
Verder lopend, bij het naderen van de Vrijheidslaan, even naar de overkant kijkend
zien we in de gevel van huisnummers 47 en 49 raamplaatsingen in de vorm van een gezicht. Dit is een
typisch voorbeeld van de speelse architectuurstijl van de 'Amsterdamse School' (arch.
Boterenbrood 1923). |
|
|
Op de hoek van de Vrijheidslaan, voordat we rechtsaf gaan, kijken we even naar
links en de overkant: tussen die hoek en die van de volgende straat (Vechtstraat) ziet u
fraaie, in oorspronkelijke stijl gerenoveerde panden. De plastische gevelarchitectuur is van architect Zietsma (1923). |
Nadat we rechtsaf zijn geslagen en onder de arcade door zijn gegaan, steken we over
naar de torenflat De Wolkenkrabber waar het standbeeld van Berlage voor staat. De
Wolkenkrabber van arch. Staal, 1932, is een voorbeeld van het Nieuwe Bouwen, een
architectuurstijl die zich afzette tegen de 'versierstijl' van de Amsterdamse School.
Moderne bouwmaterialen als gewapend beton en staal werden gebruikt. |
|
De architectuur kenmerkt
zich door toepassing van grote glasvlakken, strak metselwerk zonder versieringen of
ornamenten van natuursteen en vrij neutrale tinten. Het standbeeld van Berlage is
vervaardigd door Hildo Krop en geplaatst in 1966. Berlage kijkt uit over het Victorieplein
naar zijn enige, in de Rivierenbuurt gebouwde creatie: de Berlagebrug (1931). Bij de
renovatie van de Wolkenkrabber zijn bij historisch kleurenonderzoek tien lagen verf
gevonden, zodat het oorspronkelijke kleurenschema vrij nauwkeurig kon worden vastgesteld,
tot volle tevredenheid van de bewoners waarvan een enkeling zich de kleuren nog kon
herinneren!
|
|
We draaien ons
weer om richting Churchilllaan, maar voordat we de zuidelijke helft daarvan oversteken
kijken we nog even naar rechts: aan de noordzijde van het Victorieplein zien we één van
de weinige sloop-nieuwbouw projecten uit de 90-er jaren in de Rivierenbuurt.
Victorieplein 26A/34L is een aangepast ontwerp (DKV, 1993) van een gewonnen prijsvraag dat
als thema had: ONAANGEPAST INPASSEN. |
Na het oversteken van de rijbaan (pas ook op de tram!) slaan we linksaf en lopen
onder de dubbele rij bomen tot aan de Waalstraat.
We kijken even naar rechts, in een door groen
omzoomde ruimte staat het standbeeld van Wilhelmina Drucker, 1939. gemaakt door Gerrit Jan van der Veen, ter ere van haar
baanbrekend werk op het gebied van de vrouwenemancipatie, zie haar leuze op de sokkel: Vrouwen houdt den fakkel brandende.
|
|
|
We steken nu de Waalstraat over en lopen verder aan de
noordzijde van de bomen allee. We kunnen even rusten op een van de 8 beschutte banken in
het hart van de Churchilllaan. Even verder zien we de TWO FRAMES van
Shlomo Korèn (1980). Het lijkt wel of deze ramen de strijd uit wil beelden die de
schoonheidcommissie (nu de commissie voor welstand en monumenten) en het (toenmalige)
stadsdeel Rivierenbuurt in de jaren 1985 tot 1992 hebben gevoerd tegen de rigoureuze
verwijdering bij renovatieprojecten van de oorspronkelijke houten kozijnen.
|
In 1992 kwam de eerste welstandsnota tot stand op grond waarvan (met subsidie) een
betere detaillering kon worden afgedwongen. Vooral in de IJselbuurt kunt u nog voorbeelden
zien van vervangingen door lompe, platte, fel witte kunststof, of (toen) glanzende aluminium kozijnen in het kader
van de stadsvernieuwing. |
|
|
Een goed
voorbeeld van een poging om op juiste wijze kunststof toe te passen zien we links tussen
de Waalstraat/Jekerstraat en de Maasstraat, waar zelfs getracht is de zachte Bentheimer
crème kleur van de oorspronkelijke houten kozijnen na te maken! |
Ter hoogte van de Maasstraat steken we de Churchilllaan over en lopen zuidwaarts
langs de oneven nummers van de Maasstraat. Kijk eerst nog even naar rechts waar, in de
verte, midden op het grasveld, door lage struiken omgeven, het standbeeld van Ghandi staat. |
|
De kunstenaar is Karel
Gomes, het beeld werd geplaatst op 2 oktober 1990. Elk jaar is er op deze plaats een
herdenking ter nagedachtenis van die beroemde kleine volksleider die zo nadrukkelijk de
geweldloze strijd zocht tegen de Engelsen voor een onafhankelijke staat India.
|
|
Ter hoogte van
de hoek 'opent' de Maasstraat zich bijna als een Italiaans plein: in alle gevelwanden is wel iets bijzonders te zien:
topgevels, verhoogde gevelstukken, torens, uitgebouwde hoek-erkers, stenen balkons, fraaie
hijsbalken, enz. Kijk maar eens rustig rond, werp een blik in de zijstraten, rust even wat
op een terras van café of restaurantje. |
De Maasstraat gaat in een fraaie bocht door naar de Rooseveltlaan. Wij gaan echter
de Geulstraat in, een rustiek bomenrijk straatje. Even verder, de Dongestraat inkijkend
zien we het complex van de voormalige Dongeschool, één van de vele nieuwe Rijksmonumenten van de
Amsterdamse gordel van stadsuitbreidingen uit de jaren 1920-1940.
|
|
|
We draaien ons nog even helemaal om en zien op de huisnummers 65-73 aan de overkant
van de Maasstraat een fraai voorbeeld van een symmetrische gevelindeling waarvan het verhoogde
middendeel precies in de hartlijn van de Geulstraat ligt (arch. Dekker, 1929) |
We gaan links af de Dintelstraat in, op de tegenoverliggende hoek nog een fraai
voorbeeld van de verstrakte Amsterdamse School (arch. Franswa, 1929). |
|
|
Op de tegenoverliggende hoek, die van de Dongeschool, ziet u nog een hoekplastiek
met een zittende lezende jongen (Hildo Krop, 1929). |
We lopen nu vlot door de Dintelstraat, een straat met twee bochten die de hoekpunten vormen van
een deel van een tienhoek met als middelpunt de kruising Vrijheidslaan-Rijnstraat. Dit is
een typisch monumentaal aspect van het stedenbouwkundig ontwerp van Berlage: hij liet zich
inspireren door de strenge geometrische verhoudingen uit de klassieke tijd, studies over
stedenbouwkundige ruimten van Sitte en de monumentale stadsvernieuwingen van Haussmann
(Parijs).
|
|
|
De Niersstraat kruisende ontwaren we aan onze rechterhand de gevel van de Anne
Frankschool een kleurrijk tegeltableau van Harry Visser (1992) met teksten uit het dagboek van Anne Frank. Dan
komen we aan de derde monumentale laan in het oostelijk deel van het plan Zuid van
Berlage: de Rooseveltlaan. |
Rechts het woonblok Rooseveltlaan 242-270 van architect Baanders (1935): een kenmerkend
voorbeeld van de hoge kwaliteit van het wonen in de Rivierenbuurt. |
|
|
We steken over, volgen nog steeds de Dintelstraat en komen op het stille plein aan
de Uiterwaardenstraat met aan onze rechterhand een klein kerkje (arch. Jantzen, 1938). Dit
plein is kenmerkend in het plan van Berlage: een rustig woonbuurtje gelegen tussen brede,
belangrijke en (dus) drukke verkeerswegen. |
We volgen de Dintelstraat tot aan de Pres. Kennedylaan en gaan links af de hoek om.
Dit bouwblok is de laatste grote ontwerpopdracht aan Piet Kramer die, in de strenge
opvattingen van de toenmalige (schoonheids-)commissie Zuid samen met de architect
Kruyswijk (van de school in de binnenhoek van het bouwblok, Uiterwaardestraat) één gevelwand moest
vormen.
|
|
|
Ter hoogte van nr. 242 zien we in de gevel een bronzen gedenkplaat van
Jan Schulz uit 1933. Op de beide hoeken aan de Pres. Kennedylaan zijn jaarstenen
aangebracht (Werner Frans?, 1933). |
Bij de Maasstraat aangekomen steken we over, slaan rechts af en lopen langs de
bronzen kop van de, begin jaren 60 van de vorige eeuw zo populaire Amerikaanse
president John F. Kennedy (Rinze Hettema, 1964). Heel veel mensen kunnen nog de
vraag beantwoorden: "Waar was je of wat deed je toen je hoorde dat Kennedy vermoord
was?" |
|
Het bericht ging als een aardschok over de
wereld. U ziet een Engelse tekst van Kennedy aan de achterzijde, de Nederlandse vertaling
aan de voorzijde.
|
|
We lopen hier op de overgang tussen het gerealiseerde plan Zuid van Berlage en de
uitbreiding door Van Eesteren, c.s. ontworpen in het Algemeen Uitbreidingsplan Amsterdam
(AUP) in 1935. We steken de Pres. Kennedylaan over, gaan even de Veluwelaan in maar slaan
meteen rechts af, de Baroniestraat in. |
Dit is een nog vrijwel
ongeschonden wijkje uit de naoorlogse wederopbouw periode, een z.g. post-AUP gebied
(ontworpen in het vooroorlogse AUP en gerealiseerd na de oorlog). Het is hoog-,
middelhoog- en laagbouw in strokenbouw volgens het industriële bouwsysteem Airey, een van
origine Engelse prefab bouwtechniek, aangepast aan de toenmalige Nederlandse
bouwvoorschriften (arch. Prof. Ir. Berghoef, 1950)
|
We lopen de Baroniestraat uit en gaan links
af door de Jacob Soetendorpstraat. Hier stond tot 2007 de
synagoge van de Liberaal Joodse Gemeente.
Nu heeft u uitzicht op de bebouwing van de
wederopbouw, de oprukkende Zuidas. De in 2008
verhoogde KPN toren is met 146 meter het hoogste punt.
(aangepast door de
redactie ivm de sloop van de synagoge) |
|
|
Aan de gevel van de
telefooncentrale Zuid Amstel hangt een groot stalen plastiek 4e dimensie
van H. Ittman.
We lopen langs de synagoge (in 2007
afgebroken) , steken het grote parkeerplein schuin over, richting NS-station RAI. Onder het eerste viaduct door, direct links af, na nog twee viaducten (pas
op voor de vele fietsers die van alle kanten komen aangesneld!), direct aan onze
linkerhand zien we een totempaalachtige plastiek dat de tijd in drie dimensies verbeeld
(Carel Visser, 1967). |
Het is een verlicht pyloon van gekleurd staal. Het
herbergt in werkelijkheid een (helaas niet meer functionerend) uurwerk (Kurt Ingendahl) in
een bijzondere uitvoering.
Hier eindigt onze wandeling door de Rivierenbuurt en kunnen
we op tramlijn, metro of de trein stappen.
Wilt u de wandeling uitprinten? klik dan hier |
|
Suggestie voor een vervolgwandeling:
Wie nog moed in de schoenen heeft kan na een versnapering genomen te hebben in de hal van
het station verder gaan door onder de drie viaducten terug te lopen en onderlangs de
noordzijde van de ringweg A10 het Rozenoordpad en het Dr. C.W. Ittmanpad bewandelen
richting Amsteloever. Vlak vóór de Amsteldijk, omgeven door bossages is er het monument
ter nagedachtenis van honderd (!) gefusilleerde verzetsmensen. Ondanks het geroezemoes van
de A10 altijd een moment om even stil te staan bij het grootste offer dat door weldenkende
mensen is gebracht in de strijd tegen het fascisme.
Als u links af gaat dan heeft u nog een lommerrijke wandeling langs de linkeroever van de
Amstel, langs een aantal fraai gelegen villas, de begraafplaats Zorgvlied
(toekomstig Rijksmonument), over de brug nr. 424 (Piet Kramer, 1921) van het
toegangskanaal naar de schutssluis, langs het Martin Luther Kingpark dat onder de
Utrechtse Brug (Piet Kramer, 1950) doorloopt tot aan het begin van de Pres. Kennedylaan,
langs de opvallende witte 'apenrots' (Rivierstaete, arch. Maaskant, 1972), gebouwd in een
bouwperiode van het Amsterdamse grootschalige denken, helaas (meestal) voorafgegaan door
kaalslag. Dit was ooit het terrein van de Spijker autofabrieken.
Langs de achterkant van de tramremise aan de Lekstraat (arch. Publieke Werken, 1927-1930)
*, inmiddels Rijksmonument, lopen we naar de Berlage-brug (H.P. Berlage, 1931), waar u op
tramlijn 12 kunt stappen naar het Amstel station of richting centrum.
Stadsdeel ZuiderAmstel, 26 november 2004
Bron: Stadsdeel ZuiderAmstel
Terug naar de vorige pagina << |