Wandelen op het dak van Plan Zuid;
een jongensdroom werd werkelijkheid
Ruud Jansen en Jos Wiersema brachten op
17 november 2010 een bezoek aan de Wolkenkrabber.
Ouderen onder jullie kennen
waarschijnlijk het boek ‘Kees de jongen’ van Theo Thijssen
wel. En jongeren hebben misschien de film gezien die op het
boek is gebaseerd. Of de musical met de fantasiewereld van
Kees Bakels, de hoofdpersoon in het verhaal.
In een van de hoofdstukken maken we kennis met
Kees als postzegelverzamelaar. Geen gewone verzamelaar want
net als met andere gebeurtenissen in zijn jongensleven bouwt
hij er een droomwereld omheen waarin hij van alles beleeft. Op
een gegeven moment had hij een album voor z’n verjaardag
gekregen en droomde dan regelmatig weg boven de gedrukte
voorbeelden op sommige bladzijden. De onbereikbaarste van alle
zeldzame zegels leek hem wel de driehoekige die op de
bladzijde voor Kaap de Goede Hoop werd afgebeeld. “Een schuine
van de Kaap”, zo noemde hij hem en hij had ogenblikken dat hij
zich het bezit van zo’n zonderlinge postzegel even indacht.
Veel jongetjes van tien twaalf
jaar lijken een beetje op Kees. Dat wil zeggen dat ze ook
een lijstje met wensen hebben. Zo wilde ik als tienjarige
altijd graag een keertje op het dak van de wolkenkrabber
staan om te kunnen uitkijken over de hele stad. Een
verlangen dat nooit tot uitvoering werd gebracht. De
portier of opzichter was onverbiddelijk voor kleine
jongetjes die stiekem met de lift naar boven probeerden te
gaan.
In Kees de jongen zal je deze wens overigens niet
tegenkomen. Dat kon ook niet, de geschiedenis in het boek
speelde zich namelijk in de jaren rond 1900 af en de
wolkenkrabber werd pas in 1930-31 gebouwd.
Hoge gebouwen werden verder pas een jaar of tien na afloop
van de oorlog in Amsterdam gebouwd en ik moest dus geduld
hebben tot dat tijdstip.
De Wolkenkrabber in 1932 foto: collectie R.Schaefer
De wens om ook nog eens een keertje boven op de
wolkenkrabber te staan bleef echter bestaan, zij het in het
rijtje “Dat moet ik toch nog eens een keertje doen”. Daar zou
ie zijn blijven staan als niet Jos Wiersema “het geheugen van
plan Zuid” een soortgelijke wens koesterde. Jos liet het daar
niet bij en maakte een paar weken geleden een afspraak met de
huismeester van de wolkenkrabber voor een bezoek. Of ik het
leuk zou vinden om mee te gaan was zijn vraag door de
telefoon.
De Wolkenkrabber in 2010 foto: Ruud Jansen
“Leuk?” was mijn eerste reactie. “Dat is
fantastisch,” en zo wandelden wij verleden week na een
kort bezoek aan buurtcafé Diva’s naar het eerste hoge
gebouw van Amsterdam.
Kwam het eigenlijk al voor in het oorspronkelijke plan van
Berlage? Ik vraag het me af. Men had het in die tijd niet
zo op hoge gebouwen omdat ze het fraaie perspectief van de
stad met de boven alles uittorende Wester zouden bederven.
Maar kennelijk waren de voorstanders in de meerderheid en
in 1930 werd er met de bouw van het door architect Staal
ontworpen gebouw begonnen.
Wie zou er eigenlijk op het idee gekomen zijn om het de
naam de Wolkenkrabber te geven? Op het herdenkingsbord in
de hal staat als naam Twaalfverdiepingenhuis vermeld.
Zo hoog was het met zijn twaalf verdiepingen
trouwens niet en elke vergelijking met de echte skyscrapers in
Amerika was overdreven. Maar zo nauw keek men in Amsterdam
niet in die tijd. Amsterdam stak New York naar de kroon en
ondanks de huur van 1200 gulden voor zes kamers plus een
badkamer en een keuken vermeerderd met 400 gulden
servicekosten waren er voldoende liefhebbers voor een flat op
één van de etages. Dokters, professoren en directeuren van
bedrijven. Om misverstanden te voorkomen, het gaat bij
genoemde bedragen om de jaarhuur.
Kijk met ons mee 360 graden in de rondte
WEST
scroll de foto horizontaal
om de panoramafoto te bekijken foto: Jos Wiersema
NOORD
scroll de foto horizontaal
om de panoramafoto te bekijken foto: Jos Wiersema
OOST
scroll de foto horizontaal
om de panoramafoto te bekijken foto: Jos Wiersema
ZUID
scroll de foto horizontaal
om de panoramafoto te bekijken foto: Jos Wiersema
Bijna tachtig
jaar later begint de dame een beetje krakkemikkig te worden.
Een deel van de appartementen is verkocht maar het lijstje van
achterstallig onderhoudswerk is lang. Jos en ik werden door
huismeester Ruud Schaefer ontvangen in zijn kleine kantoortje
in de kelder van het gebouw. Overal liepen buizen en
leidingen.
Ketels voor de verwarming en warmwater, een
olie gestookte installatie, maakten een zacht zoemend
geluid. Ze werden pas na de oorlog aangelegd, tot die tijd
werden kolen als brandstof gebruikt en drie stokers in
ploegendienst hadden er hun handen vol aan om de boel warm
te houden.
Maar ook de olie gaat verdwijnen. In een
renovatieplan staat aangegeven dat ieder appartement van
een eigen hoog rendement gasgeiser zal worden voorzien. De
installatie in de kelder zal daarna worden stilgelegd.
Ruud Schaefer
foto: Jos Wiersema
oliestookinstallatie
foto: Ruud Jansen
Een
situatie die overigens ook voorkwam in de laatste
oorlogsjaren toen er geen kolen meer waren en ieder
appartement zelf voor warmte moest zorgen met een
kacheltje, waarvan de schoorsteen op het balkon uitkwam.
Het
was niet het enige verhaal dat we van Ruud S. te horen kregen
maar dat mocht je verwachten van iemand die al 42 jaar in de
wolkenkrabber werkte. Allerlei namen van bekende Amsterdammers
passeerde de revue.
En verhalen
natuurlijk. Mooie, minder leuke uit de periode tijdens de
oorlog, gekleurde over de mensen die er hadden gewoond. Over
de man die van de hoogste etage naar beneden sprong, over
Gerard Walden en Berry Kievits, over Bernhard die met z’n
dochters op bezoek kwam als Gerben Sonderman, testpiloot van
Fokker, verzetsman en vriend van de prins, jarig was. En over
een van de eigenaren die gebruik maakte van de diensten van
een paar dames. Als tegenprestatie hoefden die geen huur te
betalen voor hun appartement. Een verhaal dat daarmee nog niet
af was omdat hij aan het einde van zijn leven onverwachts in
het huwelijk trad met zijn huishoudster. Tegen de zin van zijn
familie die er schande van sprak maar hij had de periode dat
hij daar gevoelig voor was, al lang achter zich gelaten.
Het verhaal vermeldde verder dat zij het er
als enig erfgename na zijn overlijden goed van nam en
ondermeer rijles nam bij een rijschoolhouder. Ze slaagde
er echter niet in om een rijbewijs te halen en omdat zij
wel van een autoritje hield trok haar leraar bij haar in
om als chauffeur op te treden. Veelvuldig werden er daarna
bezoeken aan Zwitserland, Oostenrijk en Spanje gebracht.
Een gemakkelijke dame schijnt ze niet geweest te zijn en
om haar voortdurende op- en aanmerkingen onderweg te
voorkomen had hij bij die reisjes al snel de gewoonte
aangenomen om bij Zevenaar te stoppen voor een kop koffie.
Onopgemerkt deed hij daarbij een slaaptabletje in haar
koffie waarna hij in alle rust de rit kon vervolgen.
Advertentie van 11
februari 1933
foto: collectie R.Schaefer
Op een gegeven moment moest onze
rijschoolhouder, dat was hij overigens allang niet meer, zijn
rijbewijs inleveren omdat hij te vaak ‘in kennelijke staat’
zijn auto bestuurde. Als gevolg daarvan moest er een chauffeur
gezocht worden voor die vakantieritjes naar Zwitserland en
andere landen. Het ritueel van de koffie bij de grens met het
slaaptablet voor mevrouw werd echter gehandhaafd. Dat moest
natuurlijk een keer fout lopen en dat gebeurde dan ook.
Tijdens het koffiedrinken verwisselde hij per ongeluk de
kopjes met als gevolg dat niet mevrouw maar hij zelf in slaap
viel. De chauffeur die toen dienst deed heeft dat geweten. Om
de vijf minuten gaf ze hem opdracht om te stoppen omdat haar
partner ziek was. “Stop, stop, we moeten onmiddellijk naar een
dokter. Mijn man is niet goed geworden, hij is ziek.”
Later zijn ze, op zijn verzoek naar we mogen
aannemen, getrouwd. Er werd beweerd dat zij toen al door de
toverstaf van dokter Alzheimer was aangeraakt en de
geschiedenis van haar eerdere huwelijk zich daarmee herhaalde.
Verhalen, verhalen en nog meer verhalen. Maar
het dak riep en met de lift gingen we op weg naar boven om
eindelijk onze jeugdwens in vervulling te zien gaan.
De Rembrandt-, Breitner-
en Mondriaantoren bepalen nu het stadsgezicht
foto: Jos Wiersema
Hoe het was? Geweldig ondanks de grauwe
wolkenlucht. Vergeet m’n opmerking dat het gebouw met z’n 12
etages in het niet valt bij de reuzen die tegenwoordig all
over the World gebouwd worden. Het uitzicht over Amsterdam was
voor liefhebbers van de stad, want dat zijn Jos en ik, meer
dan bijzonder en we konden er geen genoeg van krijgen.
Merwedeplein
foto: Ruud Jansen
Wat moet ik nog meer vertellen na deze
ervaring? Dat de wolkenkrabber werd gebouwd voor het geringe
bedrag van ruim een half miljoen? Harde guldens voor zover dat
niet duidelijk mocht zijn en in die tijd als belegging nou
niet het meest verstandige object.
De Kees Bakels van Theo Thijssen kocht ruim
honderd jaar geleden de grote Pers - een postzegel - voor
zeven en een halve cent in de veronderstelling dat deze
minstens een gulden waard was. Of dat wel een verstandige
belegging was kon ik niet nagaan. Theo Thijssen schrijft er
niets over in de rest van zijn boek.
video: Jos Wiersema
Van de wolkenkrabber weten we in ieder geval
dat deze zestig jaar later door de toenmalige eigenaar voor 23
miljoen gulden verkocht werd aan Lou Bartels. (Inderdaad,
penningmeester van Ajax in die tijd). Pas daarna zorgden de
heren van de vastgoedhandel ervoor dat de waarde snel steeg en
nog geen tien jaar later kocht Jan Dirk Paarlberg het voor 141
miljoen gulden. Wat de huidige waarde is weet ik niet. Vijf
keer zoveel? Tien keer? Maar wat doet het er ook toe.
Onze jongensdroom was in ieder geval
werkelijkheid geworden en laten we eerlijk zijn, zoiets is
niet in geld uit te drukken.
Onze foto's
23 november 2010
reacties:
een doorgewinterde
Rivierenbuurt bewoner
Als 10 of 12 jarige vaak gespeeld in de stookruimte van
de wolkenkrabber. Was spannend in die tijd en in de
winter lekker warm. Destijds (begin jaren 50) gelukkig geen
huismeester tegengekomen. Ook regelmatig prins
Bernhard gesignaleerd (door het aantal auto's) die de
weduwe van Gerben Sonderman bezocht....groet,
Margot van Collenburg
Toen ik de video's bekeek,kwam bij mij direkt het gevoel boven
dat ik altijd heb gehad bij de wolkenkrabber. Als ik als 8
jarige daar op de klimrekken speelde en ondersteboven hing,
kreeg ik altijd het gevoel dat de w. zou omvallen. Zo dreigend
voelde dat. Panorama video's zijn geweldig!
Chris Moll
Ik ben jaloers !!!
Anne-Marie Genet-Broers
Bij het lezen van het geweldige artikel "het dak van Plan
Zuid" dacht ik meteen aan de jaren 61 tot 65. Ik was tussen 12
en 16 jaar en ging naar de MULO in de Vechtstraat.
Ik woonde op de Amstelkade en liep daar elke dag twee keer
over de Churchill-laan naartoe. Maar nadat ik de
West-Sidestory had gezien in Du Midi wijzigde ik mijn route en
liep via het Merwedeplein. De achterkant van de wolkenkrabber
had namelijk brandtrappen en die deden sterk denken aan de
decors in de film. Natuurlijk kende ik alle nummers van de
West-Side story uit mijn hoofd en kleedde ik me ook zo veel
mogelijk als de filmsterren. En dan dansend en zingend voor de
brandtrappen stelde ik me voor dat ik ook in die film
meespeelde.....dromen van een tiener in de 60-er jaren.
Cilia van
der Kamp Wat een leuk ervaring! En enig om vanaf dat perspectief
'mijn buurt' te mogen zien. Ik ben geboren en getogen in de
Biesboschstraat; vanuit de straat keken wij recht op de
Wolkenkrabber, voor mij als kind een imposant gebouw. En nog,
wanneer ik door/langs de buurt rijd, en bij het naderen mijn
eerste zicht krijg op dat 'hoge' gebouw, is het alsof ik thuis
kom......
Dick Haas Heel mooi verhaal. Rond 1960 bezorgde ik Het Parool
dagelijks in the wokenkrabber. Dick Haas - Acton, Ontario,
Canada
Ad Tiggeler een leuke pagina
over de wolkenkrabber, met leuke filmpjes erbij. Ik was even
jaloers op je, ik ken de wolkenkrabber alleen maar van
beneden. groeten ad tiggeler.
B. Honing Lijkt me een fantastische ervaring om boven op dat gebouw te staan.
Greet Timmerman
Sloof Ik vind het een erg goed bericht.Mooi uizicht leuk om de buurt in te kijken. Ik ging vroeger naar de apotheek daar.En om de hoek woonde een vriendinnetje toen leuk hoor
bedankt.
Jan Kunst
Aan de mannen die als jonge knullen al zo graag de
Wolkenkrabber wilden beklimmen, enorm veel dank voor jullie
relaas plus al die geweldige foto's op hoog niveau! Mijn thuis
was op het Victorieplein vanaf 1943 als toen 11-jarige. In
jullie verhaal zit zoveel bekends voor mij. En meer,
terugdenkend aan de vele joodse vrienden en vriendinnen die
werden weggesleept letterlijk en nooit meer terugkwamen. Ik
wijd jullie verhaal aan die nooit vergeten makkers van rondom
de Krabber!
Jeanne van Hellemond
Ruud en Jos, hartelijk dank voor de foto's en verhaal over het
bezoek aan de "Wolkenkrabber". In mijn jeugd droomde ik al
daar eens op het dak te kunnen staan en over de rivierenbuurt
te kunnen kijken. Nu kon ik het alsnog via de foto,s beleven.
Geweldig !!
Paul Mulder
Prachtige reportage over de wolkenkrabber. Vroeger,lopende van
de Alblasstraat over de Rooseveltlaan naar het van Borsenburgplein,
Centrale Ulo School,vv. fantaseerde ik altijd om eens naar
boven te gaan en van het uitzicht te genieten. Er waren in
Amsterdam nog niet zo van die hoge gebouwen. Het was en is een
rots in de branding. Ik koesterde hem altijd als ik hem weer
zag. Tientallen jaren geleden is er nog een filmpje opgenomen
over verzetsdaden, met Kees Brusse en werd uitgezonden op de
TV.
Gemmy van Dam
Leuk het artikel over de Wolkenkrabber en de bijgaande
filmpjes en mooie panoramafoto's. Als kind had de
Wolkenkrabber iets magisch en nog als ik er langs rijd.
Jacqueline
Demmendaal De Wolkenreus, zo noemde ik als
kind de wolkenkrabber. Ik zat op kleuterschool 'Het
Mierennest' en keek dus tegen de reus (letterlijk) op. Ik
woon nu in Amersfoort maar mijn hart ligt in de
rivierenbuurt ook al moesten mijn ouders mij zonodig op
achtjarige leeftijd 'meeslepen' naar Enkhuizen. Iedere keer
geniet ik weer van jullie artikelen, heeeeel veel dank
hiervoor.